برید ادامه مطلب

محمدرضاشاه پهلوی (زادهٔ ۴ آبان ۱۲۹۸ در تهران، درگذشتهٔ ۵ مرداد ۱۳۵۹ در قاهره) از ۲۵ شهریور ۱۳۲۰ تا وقوع انقلاب ایران در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ پادشاه ایران بود. او با وقوع انقلاب ایران برکنار شد و از این رو آخرین شاه نظام سلطنتی در ایران به حساب می‌آید.

زندگینامه

آغاز زندگی و دورهٔ کودکی

 

او در روز ۴ آبان ۱۲۹۸ (۱ صفر ۱۳۳۸، ۲ عقرب ۱۲۹۸، ۲۶ اکتبر ۱۹۱۹) در تهران به دنیا آمد. پدر او «رضاخان میرپنج سوادکوهی» (بعدها رضاشاه پهلوی)^[۱] و مادرش تاج‌الملوک آیرملو (بعدها «ملکهٔ مادر») بود. ^[۲]

محمدرضا از این پدر و مادر، دو خواهر و یک برادر به نامهای شمس(۱۲۹۶-۱۳۷۴)، اشرف (دوقلو با محمدرضا) و علیرضا (۱۳۰۱-۱۳۳۳) داشته است.^[۳]

محمدرضا پس از به سلطنت رسیدن پدرش به مقام ولیعهدی رسید. تحصیل را در مدرسه نظام به همراه بیست نفر از همکلاسی های دست چین شده آغاز کرد^[۴] و از کودکی زبان فرانسوی را نزد پرستار فرانسوی‌اش مادام ارفع آموخت.^[۵] در دوازده سالگی او را برای ادامه تحصیل به سوئیس فرستادند. او در سوئیس در مدارس "اکل نوول دوشی" و انستیتو لو روزه^[۶] نزدیک شهر لوزان در سوئیس تحصیل کرد.

جوانی و ولیعهدی

محمدرضا در ۱۷ سالگی از سوئیس به ایران بازگشت و در دانشکده افسری تحصیل را ادامه داد. در سال ۱۳۱۸ با فوزیه خواهر ملک فاروق پادشاه مصر ازدواج کرد. حاصل این پیوند دختری به نام شهناز بود. ^[۷] طی این دوره از زندگی، محمدرضا به تدریج در کنار رضاشاه با فنون سلطنت و رموز سیاست آشنا میشد و جلسات روزانه منظمی میان آنان برقرار بود.

رسیدن به سلطنت

در سوم شهریور ۱۳۲۰ کشور ایران بوسیله قوای سه کشور انگلستان، شوروی و آمریکا اشغال گردید. رضاشاه دستور مقاومت داد و فرماندهی کل قوا و مسئولیت دفاع از تهران را به ولیعهدش واگذار نمود. محمدعلی فروغی از جانب انگلستان قول مساعد برای حفظ مقام سلطنت در خانواده پهلوی را به رضاشاه داد و سرانجام در روز پنجم شهریور دستور عدم مقاومت به تمام واحدها ابلاغ شد.

مذاکرات میان نمایندگان اشغالگران بر سر جانشینی رضاشاه مدتی به طول انجامید. گزینه اصلی بریتانیا به غیر از محمدرضا، پسر محمدحسن میرزا نوه محمدعلی شاه قاجار (ساکن انگلستان و افسر نیروی دریائی پادشاهی بریتانیا) بود. ولی در نهایت با توافق شوروی و آمریکا، محمدرضا پهلوی را به جای پدرش به سلطنت برگزیدند. رضاشاه پهلوی توسط انگلستان از سلطنت برکنار و به جزیره موریس و سپس به افریقای جنوبی تبعید شد.^[۸]

سال‌های آغاز سلطنت

از زمان شروع سلطنت توسط محمدرضا پهلوی تا ترور وی در سال ۱۳۲۷، ایران یکی از آزادترین دوران پادشاهی خود را تجربه نمود. طی این دوران، شاه از محبوبیت بیشتری (نسبت به سال‌های بعدی سلطنتش) نزد مردم برخوردار بود و در مجامع عمومی و بین مردم با کمترین محافظ تردد می نمود.

ماجرای طلاق فوزیه از شاه، پس از خروج فوزیه از ایران، سه سال طول کشید. فوزیه در سال ۱۳۲۴ تهران را برای همیشه ترک کرد. از سالها پیش از آن نیز روابط شاه با وی به سردی گرائیده بود.^[۷] لذا سالهای ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۷ شاه زندگی خصوصی مجردی توام با خوشی ای را می گذرانید.^[۹]

در طول این هفت سال، پست نخست وزیری چهارده بار (ولی فقط بین نه نفر) جابجا شد. نخست وزیران شاه در این دوره پایگاه مردمی محکمی نداشتند. تشکیل احزاب غیر مردمی، انتشار روزنامه کیهان و اصلاح و تشکیل گارد جاویدان به فرمان مستقیم شاه در این دوره صورت گرفت. شاه معتقد بود که غربی ها مایلند که شاهی ضعیف بر کشور حکومت کند.

طی این سالها، تا زمان خروج نیروهای متفقین از ایران، شاه حداکثر فقط در تهران حکومت می کرد. این موضوع باعث شده بود تا اقتدار پادشاهی وی به عنوان یک پادشاه به چالش کشیده شود. تا حدی که زمانی که سه مرد قدرتمند آن روزگار (چرچیل، روزولت و استالین) برای شرکت در کنفرانس تهران به تهران آمدند، چرچیل و روزولت برخلاف عرف دیپلماتیک، عملا وی را نادیده انگاشتند و به دیدار وی نرفتند. ^[۹]

مدت کوتاهی پس از آن و در جریان پیشه وری و خودمختاری آذربایجان، شاه اینبار با کمک آمریکا فرصت یافت تا اقتدار از دست رفته را به خود بازگرداند. با اولتیماتوم آمریکا، شوروی دست از حمایت مستقیم پیشه وری برداشت و با اعتراضات مردم حکومت پیشه وری در آدربایجان و قاضی محمد در کردستان سقوط کرد.به گفته برخی با اصرار شاه و ارتش قاضی محمد بر خلاف نظر قوام السلطنه محاکمه و اعدام شد. ^{[۹] [۱۰]}

دربهمن ماه ۱۳۲۷ ماجرای ترور شاه در دانشگاه تهران اتفاق افتاد. شاه بعدها در محافل خصوصی و به طور مبهم، رزم آرا را مسئول ترور خود و هژیر معرفی می کرد. برخی معتقدند این ترور (با توجه به تعداد گلوله های شلیک شده (پنج گلوله) و ناموفق بودن آن و همچنین گلوله باران شدن ضارب توسط محافظین شاه پس از اتمام گلوله هایش!) احتمالا توسط خود شاه تدارک دیده شده است. روایت رسمی این بود که یک متعصب مذهبی وابسته به حزب توده مسئول ترور بوده است. ^[۱۱].

با وقوع ماجرای ترور شاه دربهمن ماه ۱۳۲۷ سران حزب توده دستگیر یا فراری شدند و مذهبی ها اولین دوران زندانی و تبعید خود را تجربه کردند. ^[۱۲] احزاب سیاسى را به بهانه همین ترور ممنوع کردند که نتوانند به برنامه شاه براى کسب قدرت مطلقه اعتراض کنند. آنگاه حکومت نظامى برقرار شد و در دوران حکومت نظامى انتخابات مجلس مؤسسان دوم در سال ۱۳۲۸ برگزار شده در همین سال مجلس مؤسسان دوم تشکیل شد. سپس این مجلس مؤسسان اختیارات محمدرضا شاه را افزود و به وی، حق انحلال مجلس شورای ملی و مجلس سنا را تفویض کرد. شاه بعدها در زمان کودتاى 28 مرداد از همین اختیارات استفاده نمود.

این اولین گام شاه زیرچتر حمایت انگلیس و آمریکا براى به دست آوردن قدرت دیکتاتورى به شمار میرود، حتى قوام السلطنه نیز طى نامه سرگشاده ایى به این عمل اعتراض کرده و آن را دفن کردن بقایاى مشروطیت دانست.

شاه و ملی شدن صنعت نفت

نهضت ملی شدن صنعت نفت آنقدر در روحیه شاه اثر گذاشت که بخش عمده‌ای از کتاب پاسخ به تاریخ که پس از سقوط سلطنت نوشته است، را نیز به خود اختصاص داده است. ^[۱۳] در سالهای ۱۳۲۷ تا ۱۳۲۹ مذاکراتی بین نویل گس و عباسقلی گلشائیان، وزیر دارائی دولت انجام شد و حاصل آن قراردادی بود که به قرارداد الحاقی گس-گلشائیان معروف شد. طبق این قرارداد، حق امتیاز ایران از نفت جنوب افزایش می‌یافت ولی در عین حال قرارداد اصلی یعنی قرارداد ۱۹۳۳ تغییری نمی‌کرد. شاه مایل به تصویب همین قرارداد بود ولی نمایندگانی از جبهه ملی مثل حسین مکی، مظفر بقائی و ابوالحسن حائری‌زاده از تصویب آن جلوگیری کردند. ^[۱۴]

به پیشنهاد جمال امامی در مجلس شورای‌ملی، مصدق نخست‌وزیری شد. قدرت شاه در دوره نخست‌وزیری مصدق روزبه‌روز کمتر شد. به خاطر محبوبیت مصدق و امر ملی شدن نفت، شاه نیز در ظاهر از او پشتیبانی می‌کرد ولی عملا در برکناری او می‌کوشید. در رویداد ۳۰ تیر ۱۳۳۱ ارتش به طرفداران مصدق و کمونیستها تیراندازی کرد و عده‌ای کشته شدند. سرانجام بجای قرارداد گس-گلشائیان، با امضای همه اعضای کمیسیون مخصوص نفت در مجلس شورای ملی ایران در ۱۷ اسفند ۱۳۲۹ قانون ملی شدن صنعت نفت به تصویب رسید. مجلس سنا نیز این قانون را در ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ تصویب کرد.

در سال ۱۳۲۹ شاه با همسر دوم خود ثریا اسفندیاری ازدواج کرد. او فرزند یکی از خوانین بختیاری از همسری آلمانی بود. ^[۱۵] اولین بار، شاه به همراه فوزیه وی را زمانی که کودکی بیش نبود، ملاقات نموده بود.^[۷] برخی از مورخین اعتقاد دارند که ثریا محبوبترین همسر شاه بوده است. ^[۱۶]

کودتای ۲۸ مرداد

نوشتار اصلی: کودتای ۲۸ مرداد

کودتای ۲۸ مرداد، که با طرح و حمایت مالی و اجرائی سازمان مخفی اطلاعات بریتانیا و سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، علیه دولت مصدق در مرداد ۱۳۳۲ انجام شد، موجب برکناری دولت دکتر مصدق شد و محمدرضا که پس از شکست کودتای ۲۵ مرداد به رم رفته بود به ایران بازگشت ^[۱۷]و دوران حکومت مطلقه خود را آغاز کرد. ^[۱۸]

حکومت مطلقه

در شرایط سرکوب و خفقان پس از ۲۸ مرداد، قرارداد کنسرسیوم تصویب شد. با پایان یافتن موقت بحث نفت، شاه با روشهای گوناگونی مورد حمایت قرار گرفت. دولت آیزنهاور با ارسال کمک‌های مالی و نظامی حکومت او را تقویت کرد. «پیمان بغداد» میان کشورهای ایران، عراق، ترکیه و پاکستان منعقد شد.

شاه عملا به تدریج به تصمیم گیرنده اصلی اوپک تبدیل شد. پولهای فراوان نفتی به کشور سرازیر گردید. با خروج انگلستان از خلیج فارس جزایر سه گانه مجددا به حاکمیت ایران بازگشتند. متقابلا بحرین (که پیش از آن عملا تحت حاکمیت ایران نبود) رسما از ایران جدا شد. ^[۱۹]

نخست وزیران این دوره، عملا تنها آلت دست شاه بودند.^[۲۰] تأسیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور معروف به «ساواک» با کمک امریکا و اسرائیل نقش مهمی در سرکوب‌ها و نیز گسترش نارضایتی داشت. دوباره انتخابات مجلس شورای ملی، همچون دوره رضاشاه، بر اساس فهرست تائیدشده توسط شاه انجام گرفت.

در عین حال شاه به مدرنیزه کردن ایران پرداخت و مراکز علمی و فرهنگی کشور را گسترش داد. انجام اصلاحات سیاسی و اجتماعی از جمله تصویب قانون اصلاحات ارضی و اعطای حق رای به زنان از مهم‌ترین فعالیت‌های حکومت وی بود.

دو سال پس از کودتای ۲۸ مرداد، دانشگاه کلمبیا در نیویورک به شاه ایران دکترای افتخاری داد.^[۲۱] شاه از ثریا که توان بچه دار شدن نداشت جدا شد و با فرح دیبا ازدواج نمود. شاه از فرح دارای دو پسر و دو دختر گردید و رضا پسر ارشد وی ولیعهد ایران شد.

انقلاب و ترک ایران

سید روح‌الله خمینی روحانی شیعه رهبری قیامی را عهده دار شد که حکومت شاه را سرنگون ساخت. این حرکت که با قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ شروع شد، سرانجام منجر به خروج نهایی شاه از کشور (به توصیه آمریکا) در تاریخ ۲۶ دی ۱۳۵۷ گردید و سرانجام در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ نظام حکومتی شاهنشاهی سقوط کرد. ^[۲۲]

علل پیروزی انقلاب ایران بسته به دیدگاه تحلیلگران شامل نارضایتی مردم از حکومت شاه و مظاهر غیر اسلامی آن،^[۲۳] مشکلات روحی شاه که منجر به خطاهای تصمیم گیری توسط وی شد^[۲۴] تصمیمات غلط آمریکا در خصوص حقوق بشر در ایران ^[۲۵]و سرانجام قطع حمایت سران غرب در کنفرانس گوادلوپ از شاه بود. ^[۲۶]

پایان زندگی

شاه پس از خروج از کشور ابتدا مدتی را در منطقه ماند، به امید آنکه مجددا به حکومت بازگردد. با شدت یافتن بیماری سرطان تحال، وی مجبور شد بر خلاف تمایل دولتمردان آمریکا، برای درمان پزشکی به مرکز سرطان مموریال اسلون-کترینگ در ایالات متحده امریکا برود. با بروز بحران گروگانگیری، هیچ کشوری علاقه به پناه دادن یک سلطان بی تاج و تخت نداشت. روزنامه نیویورک تایمز اورا به هلندی سرگردانی تشبیه کرد که به دنبال بندری برای پهلوگرفتن می گردد. شاه پس از خروج از بیمارستان ابتدا به مرکز پزشکی ویلفورد هال در پایگاه نیروی هوایی لاکلند در تگزاس، و سپس به پاناما و مکزیک سپس از آن جا به مصر رفت. او در سن ۶۱ سالگی در ۵ مرداد ۱۳۵۹ (۲۷ ژوئیه ۱۹۸۰) در اثر بیماری ماکرو گلوبولینمی والدنشتروم در مصر درگذشت. جسد وی در مسجد الرفاعی مصر دفن شده‌است. ^[۲۷]

اقدامات مهم شاه

حقوق بشر و سیاست داخلی

در دوران اولیه سلطنت وی و تا پیش از کوتای ۲۸ مرداد وی مخالفت چندانی با فعالیت حزبی و سیاسی در کشور نداشت و نشریات از آزادی نسبی بر خوردار بودند.این آزادی در دوران نخست وزیری محمد مصدق به اوج خود رسید.اما پس از کودتای ۲۸ مرداد تا پایان دوران سلطنت وی فعالیت جبهه ملی ، حزب توده و بسیاری دیگر از احزاب کشور ممنوع شد و روزنامه ها و نشریات نیز به شدت تحت فشار و سانسور قرار گرفتند.فعالیت سیاسی به احزاب ایران نوین و ملیون ( و دو حزب کوچک دیگر) محدود شد. شاه در سال ۱۳۵۳ همان دو حزب را نیز منحل و حزب رستاخیز را تاسیس کرد. وی طی سخنانی گفت که هر کس مایل نیست به عضویت حزب رستاخیز درآید یا بطور رایگان پاسپورت گرفته و از ایران برود و یا جایش در زندان است.^{[۲۸] [۲۹]}

انقلاب سفید

محمد رضا شاه پهلوی در ژانویه سال ۱۹۶۲ به انجام اصلاحاتی پرداخت که بعدها به طور رسمی «انقلاب سفید» یا «انقلاب شاه و مردم» نام گرفت.

مهمترین این اصلاحات، تصویب قانون اصلاحات ارضی و اعطای حق رأی برای اولین بار در تاریخ به زنان ایرانی بود.

سایر اقدامات

• انعقاد معاهده الجزایر و تعیین خط مرزی ایران و عراق و تثبیت حاکمیت ایران در آب‌های اروندرود
• حضور نظامی ایران در جزایر ایرانی ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک
• برگزاری جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران
• تغییر مبدا تاریخ ایران از هجری خورشیدی به تاریخ شاهنشاهی
• افزایش سطح قدرت نظامی ارتش ایران.^[۳۰]
• مشارکت در تأسیس اوپک .^[۳۱]
• توسعه نیروهای نظامی ایران.^[۳۲]
• تأسیس سازمان انرژی اتمی ایران
• تاسیس مجلس سنا
• رفع اختلافات مرزی در مرزها- پیمان مثلثی عراق - ترکیه -ایران
• ایجاد تاسیسات زیربنایی همچون سدها و فرودگاه‌ها و دانشگاه‌های مختلف
• تاسیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک)

شاه و زنان

او در مصاحبه‌ای گفته است که در زندگی یک مرد، زن به حساب نمی‌آید مگر آنکه زیبا و دلربا باشد و هیچ زنی هرگز او را تحت تاثیر خود قرار نداده‌است. ^[۳۳] محمدرضا شاه در مصاحبه‌ای دیگر با باربارا والترز این مصاحبه را تحریف شده دانست.^[۳۴]

تا سال ۱۹۶۳ زنان ایرانی حق شرکت در انتخابات را نداشتند. در این سال، شاه فرمانی صادر کرد که بر اساس آن به زنان نیز مانند مردان حق شرکت در انتخابات داده شد.^[۳۵] با وقوع انقلاب سفید، زنان ایرانی علاوه بر حق انتخاب کردن، دارای حق انتخاب شدن نیز شدند. با احکام صادره از سوی شاه، دو زن در سنا منصوب گشته، و ۶ زن نیز با کسب آرای لازم به مجلس بیست و یکم راه یافتند. اندکی بعد فرخرو پارسا) عنوان اولین وزیر زن در تاریخ معاصر ایران را کسب نمود و در سال ۱۹۷۱، نخستین دیپلمات زن راهی الجزایر گردید.^[۳۶]

«قوانین حمایت از خانواده» که چند همسری را دشوارتر می‌نمود^[۳۷] و افزایش سن ازدواج قانونی زنان از ۱۳ سال به ۱۸ سال از دیگر قوانینی است که در دوره وی به تصویب رسید.^[۳۸]

دین و مذهب

متقابلا او با علمای مذهبی میانه خوبی نداشت. اگرچه او روش رضاشاه را در قلع و قمع روحانیت شیعه در پیش نگرفت، ولی در میان روحانیون، فقط به آنانی احترام می‌گذاشت که مطابق میلش رفتار می‌نمودند.^{[نیازمند منبع]}

سوءقصدها

محمدرضا پهلوی بار دیگر در ۲۱ فروردین سال ۱۳۴۳ در برابر پله های کاخ اختصاصی مورد سوءقصد یکی از افراد گارد جاویدان قرار گرفت. این فرد به نام «شمس‌آبادی» ابتدا با مسلسل بطرف شاه شلیک کرد و وقتی دید که هیچیک از گلوله هایش به شاه برخورد نکرده است، قصد داشت خشاب دیگری را به سوی وی شلیک کند که با دخالت دو نفر از محافظان گارد، متوقف شد. محرک اصلی وی فردی به نام «پرویز نیکخواه» بود که بعدها به عضویت ساواک درآمد.^[۴۱]

در رسانه ها

نشریه تایمز وی را بدلیل هزینه های هنگفتی ( ۱۰۰ میلیون دلار) که برای برگزاری جشن های ۲۵۰۰ ساله انجام داد بعنوان هفتمین دیکتاتور فاسد جهان معرفی کرده است.^[۴۲]                             این وصیت نامه پس از مرگ محمدرضا توسط فرح پهلوی قرائت گردید.


در اين هنگام كه دور از خاك وطنم در چنگال اين بيماري جانكاه آخرين روزهاي زندگي خود را سپري ميكنم، به عنوان پادشاه ايران زمين اين پيام را به ملتم كه در شوم ترين دوران تاريخي وطنش روزگار تيره ای را ميگذراند ميفرستم. همانند هر مسلمان معتقدی كه در آستانه مرگ از وجدان پاك و صفای كامل روح برخوردار است خداوند بزرگ را به شهادت ميطلبم، از آن وقت كه صرفا به خاطر جلوگيری از خونريزي هموطنانم ناچار خاك ايران را ترك كردم آنی از فكر سيه روزی تدريجی ملتم، و مخصوصا اندوه رقت بارشهادت وطن پرستان با نام و گمنامی كه سينه های فراخ خود را در مقابل جوخه های آتش جلادان قرار دادند فارغ نبوده و با تار و پود وجودم اين رنجها را احساس كردم... شگفت اتفاقی، كه در همان لحظاتی كه قلب من از حركت می ايستد، قلوب افسران دلاورارتش من نيز كه در تكاپوی نجات وطن بودند، پياپی آماج گلوله های دشمنان ايران قرار ميگيرند و برای اينكه چنين پيوندی جاودان ماند توصيه ميكنم كه بعد از نجات كشورم، كالبدم درگورستان اين شهيدان جانباخته وطن، مدفون گردد... من در اين دقايق واپسين شيرينی خاطرات افق ايران عزيز را كه به آن عشق مي ورزم در برابر تلخی زهراگين مرض جانسوز قرار داده ام. خاطره شاليزارهاي كرانه هاي درياي خزر، و مرغزارهای ديلم، خاطره قله هاي پربرف سهند و سبلان آذربايجان، خاطره كوهستانهای سبز و خرم زاگرس كردستان، و هامونهای عريان بلوچستان، خاطره اروندرود خوزستان و هيرمند سيستان، خاطره دشت ارژن فارس، خاطره حاشيه هاي كوير سوزان خراسان و كرمان، خاطره شهركها و دهستانهاي ساحلي خليج فارس، خاطره كوچ عشاير دلير و فداكارو بطور كلی با انديشه همه گوشه و كنار آن سرزمين مقدس و مردم پرتلاش و پرتوان آن، چشم از جهان فرو ميبندم./////////////////////////////////////////////////////////////////////////

محمدرضا پهلوی درحال ورود به مدرسه نظام

سوگند پادشاهی محمدرضا در مجلس شورای ملی

دیدار با وینستون چرچیل در خلال کنفرانس تهران در سفارت شوروی در تهران

محمدرضا پهلوی پس از ترور نافرجام در سال ۱۳۲۷ خورشیدی

 

 

 

شاه در کنار شعبان جعفری از عوامل کودتای ۲۸ مرداد

 

 

 

 

شاه و خانواده پس از جشن تاجگذاری

 

 

 

 

شاه و اردشیر زاهدی در سفر حج

 

 

 

 

 

 

بازدید رسمی از پالایشگاه آبادان

 

 

 

 

شاه هنگام یک رژه نظامی

 

 

 

 

 

شاه در کنار استالین در سال‌های آغازین پادشاهی

 

 

 

 

 

محمدرضا پهلوی در کنار جیمی کارتر در سفر شاه به ایالات متحده آمریکا

 

محمدرضا پهلوی در کنار فرزندانش در کاخ سعدآباد

 

 

 

ازدواج با فوزیه

ازدواج با ثریا

ازدواج با فرح

 

محمدرضا پهلوی در دیدار با ملک‌الشعرای بهار

 

 

 

محمدرضا پهلوی در کنار پروین اعتصامی

 

محمدرضا، کاپیتان تیم فوتبال مدرسه توپ را در دست دارد.^[۱۹۵](فردوست نفر نخست سمت چپ)

 

 

 

محمدرضا پهلوی هنگام انجام فرایض حج

 

 

 

از راست: محمدرضا پهلوی، ملکه نازلی مادر فوزیه، رضاخان و فوزیه

 

محمدرضا پهلوی و ثریا اسفندیاری

 

 

 

محمدرضا پهلوی در سفر ۹ بهمن ۱۳۴۶ به هندوستان در کنار ایندیرا گاندی

 

از راست:اشرف پهلوی ، شهناز پهلوی ، تاج الملوک ، محمدرضا پهلوی و فرح دیبا(مراسم نامزدی محمدرضا و فرح پهلوی.)۳۰ آبان ۱۳۳۸

 

شاه و فرح پهلوی در واپسین ثانیه‌های حضورش در ایران، فرودگاه مهرآباد

 

آخرین ژست های محمدرضا شاه پهلوی در برابر دوربین های تلویزیونی در کاخ رویایی نیاوران

این عکس آخرین ژست شاه درکاخ نیاوران است

آخرین عکسی که یک خبرنگار خارجی در ایران از شاه و همسرش گرفت

بای بای کاخ نیاوران!